Is melk ongezond? Alle feiten op een rij

Is melk gezond of ongezond? Steeds meer mensen zijn met die vraag bezig. En het lijkt wel of iedereen weer wat anders beweert: bloggers, boekenschrijvers, wetenschappers en het Voedingscentrum. Maar hoe zit het nu echt?

melk ongezond melk gezond zuivel ongezond

Over weinig voedingsmiddelen is zoveel discussie als over melk. En de verwarring lijkt de laatste jaren alleen maar toe te nemen. Dat is vervelend, want we willen allemaal weten wat goed is voor ons en wat niet. Is melk gezond of ongezond? Is melk goed of slecht?

Is melk gezond of ongezond?

Melk is niet slecht voor je, maar het is ook geen superfood. Er zitten waardevolle voedingsstoffen in, die we allemaal nodig hebben. Zoals bijvoorbeeld alle essentiële aminozuren (ook wel proteïne), vitamine B2 en B12 en calcium.

Melk is niet slecht voor je, maar het is ook geen superfood of wondermiddel.

Belangrijk: lager risico op darmkanker

Het Voedingscentrum raadt iedereen aan melk en andere zuivelproducten op te nemen in het dagelijkse voedingspatroon. Niet alleen vanwege de voedingstoffen in die producten, maar ook omdat het de kans op kanker volgens wetenschappelijk onderzoek iets verlaagt. De consumptie van melk en andere zuivelproducten hangt namelijk samen met een lager risico op darmkanker. Bovendien zorgt het eten van yoghurt op een lager risico op diabetes type 2.

Is melk goed voor elk?

Dat lijkt een beetje op de boodschap van vroeger. Van die reclame van “Melk de witte motor’ en de slogan ‘Melk is goed voor elk’. Een tijd waarin bijna niemand zich afvroeg of melk ongezond was. Melk was logisch, een oer-Hollands krachtproduct dat lag verankerd in ons dagelijkse voedingspatroon. Je moest melk drinken, anders zou je in de problemen komen…

Leven zonder melk

Maar is dat wel echt zo? Kunnen we niet zonder melk? Laten we eerlijk zijn (en dat is best lastig als je zo’n grote melkfan bent als wij): je kunt prima leven zonder melk. Alle voedingstoffen in melk kun je ook op andere manieren binnenkrijgen. Calcium zit bijvoorbeeld ook in groene groenten zoals boerenkool. En de eiwitten in melk en melkproducten kun je ook binnenkrijgen als je vlees eet. Of als je een hoop noten, zaden en granen met elkaar combineert.

Zuivel: propvol voedingstoffen

Het kan dus wel! Maar… en dat is het lastige: je moet er wel heel veel meer moeite voor doen. Voor een goed functionerend lichaam heb je bijvoorbeeld 1 gram calcium per dag nodig. Met twee porties zuivel (één portie is een glas melk, een bakje yoghurt of drie plakjes kaas) ben je al op de helft. Om genoeg calcium binnen te krijgen kun je dat combineren met een handjevol noten en voldoende groenten (200 gram per dag). Dat is makkelijk, goedkoop en lekker. Kortom: melk zit propvol voedingstoffen.

1 kilo broccoli = 1 glas melk

Als je die zuivel niet tot je neemt, dan moet het allemaal uit die groenten en noten komen. Hoeveel je dan moet eten? We hebben het even voor je uitgerekend. Voor 1 gram calcium moet je 1 kilo broccoli eten, een halve kilo boerenkool, of bijna een halve kilo amandelen. Tsja, dat is best veel. En ook best eenzijdig.

Melk is een bron van vitamine B12: dat is vooral belangrijk als je geen vlees eet

Melk als vervanger van vlees

Melk en melkproducten zijn bovendien een belangrijke bron van vitamine B12. Je lichaam heeft die stof nodig voor de aanmaak van rode bloedcellen en een normale werking van je zenuwstelsel. Vitamine B12 zit verder alleen in dierlijke producten, zoals vlees, vis of eieren. Zeker voor vegetariërs of flexitariërs zou zuivel dus een belangrijk onderdeel moeten zijn van het voedingspatroon.

En melkvervangers dan?

Je vindt inderdaad steeds meer plantaardige alternatieven voor koemelk in de supermarkt. Deze dranken kunnen, zeker als je niet goed tegen melk kunt, een fijne toevoeging zijn. Toch zijn melkvervangers geen wondermiddelen. Ze missen de voedingswaarde van koemelk, en zijn daarom volgens onderzoek van de Consumentenbond geen volwaardige vervanger van een glas melk.

Oer-Hollands product

Melk is dus een best nuttig onderdeel van een gezond voedingspatroon. Zeker in Nederland. En niet alleen omdat we hier zoveel koeien hebben en de melk dus makkelijk verkrijgbaar en goedkoop is. In tegenstelling tot bevolkingsgroepen in sommige andere delen van de wereld, kunnen we in Nederland melk namelijk ook heel goed verdragen. Bij ons heeft 95% van de bevolking het zogenaamde ‘melkgen’. Daardoor blijven we een leven lang het enzym lactase aanmaken en kunnen we ook een leven lang lactose (de suiker in melk) goed verteren.

70% lactose-intolerant?

In de rest van de wereld is dat vaak anders. Naar schatting heeft ongeveer 70% van de wereldbevolking dit ‘melkgen’ niet en is dus lactose-intolerant. Zij krijgen buikpijn als ze een paar glazen melk achterover slaan. Lactose-intolerantie komt dus wel degelijk veel voor, alleen niet zo vaak in Nederland. Mensen met lactose-intolerantie kunnen trouwens vaak wel melkproducten gebruiken waar minder lactose in zit. Zoals bijvoorbeeld lactosevrije melk, maar ook yoghurt en kwark, waar de lactose op een natuurlijke manier is omgezet in melkzuur. En in Nederlandse harde kaas zit helemaal geen lactose.

Melk ongezond wetenschappelijk

Wat wel opvalt is dat in landen waar weinig melk wordt gebruikt, soms minder ‘Westerse ziekten’ voorkomen, zoals kanker, hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes type 2. Kan dat aan de melk liggen? Is melk ongezond? Sommige mensen denken van wel. Maar daar is geen wetenschappelijk bewijs voor. Als je echt in de cijfers duikt, blijkt dat de link tussen melkconsumptie en het effect op ziektes maar heel klein is. Zowel positief als negatief. Bovendien spreken de resultaten van de onderzoeken elkaar vaak tegen. De wetenschap heeft dus geen duidelijk antwoord op de vraag of melk goed of slecht is.

Is zuivel ongezond?

Maar als zuivel niet ongezond is, waarom is er dan zoveel negatief nieuws over melk? Dat komt omdat er ontzettend veel onderzoek wordt gedaan naar melk en er maar zelden iets spannends te melden is. Negatief nieuws is net wat spannender dan het positieve nieuws. Vandaar dat het negatieve over melk veel meer aandacht krijgt. Zelfs als het wetenschappelijke bewijs niet veel voorstelt, zoals een Zweeds onderzoek naar de link tussen melk en gezondheid. Of de kleine onderzoeken waaruit zou blijken dat melk juist osteoporose zou veroorzaken of dat A1 caseïne in melk slecht voor je zou zijn. Als je al die onderzoeken doorpluist en afweegt dan is de conclusie van de wetenschap over melk niet zo spannend. Namelijk: melk is niet slecht voor je, maar ook geen superfood of wondermiddel.

Melk en kanker

De wetenschap geeft wel een aantal nuttige antwoorden over melk. Bijvoorbeeld dus dat melkproducten de kans op darmkanker iets verkleinen en de kans op prostaatkanker ietsje verhogen. Dat effect is voor de Gezondheidsraad (het belangrijkste instituut op het gebied van gezondheid in Nederland) reden geweest om melk op de nemen in de nieuwe Richtlijnen gezonde voeding. Darmkanker komt namelijk best veel voor. En alle kleine beetjes helpen in de preventie.

Verzadigd vet in melk

Melk bevat verzadigd vet en volle melk en melkproducten werden om die reden gezien als een risico voor hart- en vaatziekten. Wetenschappers zijn inmiddels tot nieuwe inzichten gekomen. Niet alle verzadigde vetten zijn hetzelfde en het type vet in melk en andere melkproducten zou juist beschermend werken tegen deze ziektes. Vet is dus niet altijd slecht, zelfs niet als je wilt afvallen. Ook dat is wetenschappelijk aangetoond. Volle melkproducten ‘vullen’ meer, waardoor je er minder van eet en ook daarna minder andere dingen eet.

‘Melk is voor kalfjes’

Sommige mensen vinden het drinken van melk onnatuurlijk. Melk is voor kalfjes, niet voor mensen, zeggen ze. Of: we zijn de enige diersoort die melk drinkt van een ander dier. Dat is waar, maar… dat maakt toch niet uit? We zijn ook de enigen die voetballen, op schoenen lopen en voor de lol zwemmen? Bovendien verteren we melk op precies dezelfde manier als kalfjes. En dan zijn er natuurlijk ook mensen die uit principe geen melk of andere dierlijke producten willen gebruiken. En daar is helemaal niets mis mee. Als je zelf twijfels hebt over het dierenwelzijn, dan zou je zelf een melkboerderij kunnen bezoeken om te zien hoe het er daar aan toe gaat.

Hoe duurzaam is melk?

Zorgen die koeien niet voor uitstoot van broeikasgassen zoals methaan? Dat klopt. Koeien laten scheten en boeren en dat zorgt voor de uitstoot van het broeikasgas methaan. Omgerekend is de melkveehouderij verantwoordelijk voor 6,5%  van de broeikasgasemissies in Nederland. Ter vergelijking: in ons land is de industrie verantwoordelijk voor 31%, de sector elektriciteit voor 23% en binnenlands verkeer en vervoer voor 19% van de broeikasgasuitstoot.

Minder CO2 per kilogram melk

In de Nederlandse zuivelsector wordt veel gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Daardoor is de broeikasgasuitstoot van Nederlandse melk met 1,15 kg CO2-equivalenten lager dan het wereldwijd gemiddelde van 2,4 kg CO2-equivalenten per kilogram melk. De laatste jaren is die broeikasgasuitstoot per kilogram Nederlandse melk afgenomen van 1,24 kg CO2-equivalenten in 2016 naar 1,15 kg CO2-eq in 2018.

Zonnepanelen op het dak

Het lukt veel melkveehouders om minder broeikasgassen uit te stoten door slimmer om te gaan met de bodem en gewassen (kringlooplandbouw) en door bijvoorbeeld hun koeien vaker in de wei te laten staan in plaats van op stal te houden. Ook veranderingen in het veevoer en het voorkomen van emissies van broeikasgassen uit mestopslag dragen bij aan een lagere CO2-uitstoot per kg melk. Veel melkveehouders wekken daarnaast duurzame energie op: in 2019 had meer dan 32% van de melkveebedrijven zonnepanelen op het dak. Dat was een toename van 5% ten opzichte van 2018.

Conclusie

De conclusie? Is melk ongezond? Zeker niet. Melkproducten zijn een waardevol onderdeel van een gezond voedingspatroon in Nederland. Geniet er dus van!