De melkkoe: haar lijf en leven

De melkkoe in het kort:

• Een melkkoe is een vrouwelijk rund dat melk produceert.
• We hebben een kleine 1,6 miljoen melkkoeien in ons land.
• Een melkkoe is een belangrijke producent van zuivel, zoals melk, kaas, karnemelk, yoghurt en boter.
• Melkkoeien geven gemiddeld 25 liter melk per dag.
• Ze worden 315 dagen per jaar gemolken.
• Melkkoeien eten ongeveer 60 kilo voer per dag, en dan vooral gras.
• De melkkoeien in Nederland behoren tot het Holstein-ras.

Wat een melkkoe is

De melkkoe behoort tot de familie van het rund. De kilo’s voedsel die ze dagelijks verteert, worden omgezet in de melk die wij zo graag drinken, en in diverse andere zuivelproducten, zoals kaas, karnemelk, yoghurt en boter.

Het verschil tussen een melkkoe en een vleeskoe

Een koe is een koe, zal menigeen denken. Er is echter wel degelijk een verschil tussen een melkkoe en een vleeskoe. Melkkoeien zijn nauwgezet geselecteerd en gefokt zodat zij een optimale hoeveelheid melk kunnen geven. We eten weliswaar vlees van de melkkoe als zij aan het eind van haar leven is gekomen, maar voor het lekkerste, meest malse vlees zijn er speciaal als vleeskoeien gefokte runderen, zoals de Aberdeen Angus.

Rassen in de melkveehouderij

Wereldwijd zijn er ruim duizend verschillende koeienrassen, maar in de melkveehouderij in Nederland zien we vooral de vertrouwde zwart-wit of rood-wit gekleurde koeien. Die noemen we zwartbont of roodbont, en ze behoren allemaal tot het Holstein-ras. Dit zijn echte melkkoeien.

Het favoriete dieet van de melkkoe

Koeien eten het liefst gras. Dat is niet alleen relatief goedkoop maar bevat bovendien de voedingsstoffen die ze nodig hebben. Naast gras lusten ze ook andere dingen. Het optimale dagelijkse dieet van de Nederlandse melkkoe bevat het volgende:

• 55 kilo ruwvoer (75% gras, 25% mais)
• 5 kilo krachtvoer (o.m. soja, citrus, palmpit, koolzaad en – heel duurzaam – etensresten)
• 100 gram vitamines en mineralen
• 100 liter water – op warme dagen tot wel 200 liter! 

Gezond eten, strenge controles

De productie en kwaliteit van melk hangen nauw samen met de juiste voeding voor de koeien. De Nederlandse zuivelketen werkt volgens de Europese wetgeving op basis van de Algemene Levensmiddelen Verordening of General Food Law (GFL). Hierin staat precies wat er wel en niet in diervoer mag zitten.

Hoeveel melk een koe geeft

Uit het eten dat de koe dagelijks verwerkt, haalt ze de voedingsstoffen om melk te maken. Een koe gaat melk geven nadat ze een kalf heeft gekregen. Als het kalf eenmaal is geboren, geeft de koe circa 10 maanden lang melk. De dagelijkse melkproductie van de Nederlandse koe is gemiddeld 25 liter. Ze staat daarmee in de Europese top.  Behalve melk, produceert een melkkoe ook mest; ruim 26 kuub mest per jaar (1 kuub = 1000 liter).

315 dagen per jaar melken

Een melkkoe wordt gemiddeld 315 dagen per jaar gemolken; één keer ‘s ochtends en één keer ‘s avonds. De melk komt uit een orgaan met vier spenen: de uier. In de melkblaasjes van de uier zitten cellen die de bestanddelen voor de melk uit het bloed halen. Er moet wel 300 tot 400 liter bloed door de uier stromen om 1 liter melk te maken.

Uierontsteking en antibiotica

Bacteriën veroorzaken soms een uierontsteking, ook wel mastitis, maar die is doorgaans goed te behandelen met antibiotica. Na de behandeling mag de melk van de koe pas na een wachttijd weer aan de fabriek worden geleverd. Alle melk die in Nederland wordt verwerkt wordt immers gecontroleerd op de aanwezigheid van antibiotica.

Automatisering

Vroeger molk de boer de koe nog met de hand door druk te zetten op de spenen van de uier. In het moderne agrarische bedrijf gaat dat sneller en efficiënter. Meestal worden koeien tegenwoordig gemolken met een melkmachine, zoals een vacuümpomp. De boer zet deze pomp op elke uier, waarna de machine de melk uit de uier haalt.

De melkrobot

Er zijn verschillende typen melkmachines. De melkrobot ziet dankzij een chip in de koe of het dier klaar staat, en weet de spenen nauwkeurig te vinden. Ruim een kwart (26,6%) van de Nederland melkveestallen zijn Automatische Melksystemen (AMS). Een melkrobot kan circa 2.000 liter melk per dag leveren.

Koeien in de wei, ook ‘s nachts

In Nederland gaan ruim een miljoen melkkoeien van voorjaar tot najaar de wei in. Ze lopen zo minstens 6 uur per dag, 120 dagen per jaar in het weiland. Op een kwart van de Nederlandse grond kunnen we grazende koeien tegenkomen. De melk van deze koeien noemen we ‘weidemelk’. Bij een kwart van de melkveehouders die hun koeien in de wei laten lopen, staan de dieren dag en nacht buiten. Melkveehouders zorgen graag zo goed mogelijk voor hun dieren. Een gezonde melkkoe die zich goed voelt, geeft tenslotte meer melk. 

Wat een biologische melkkoe anders maakt

Biologische melkkoeien hebben meer ruimte; op één hectare mogen maximaal vijf koeien lopen en in de stal krijgen ze minimaal zes vierkante meter. Ze moeten tenminste 200 dagen per jaar buiten lopen. Biologische melkveehouders mogen geen chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruiken. Je herkent hun producten aan biologische zuivelkeurmerken als Demeter en EKO.

Keurmerken

Naast biologische stempels kun je op zuivelproducten nog andere keurmerken tegenkomen, zoals:

• Weidemelk: zuivel van koeien die in de wei mogen (van de stichting Weidegang).
• Beter Leven: keurmerk van de Dierenbescherming met drie niveaus: 1, 2 of 3 sterren.
• Beter voor Koe, Natuur en Boer: beeldmerk op huismerkzuivel van Albert Heijn om duurzamere zuivel te produceren.
• Erkend Streekproduct: voor maatschappelijk verantwoorde streekproducten met lokale toegevoegde waarde.

Een kalf per jaar

Hoe vaak een Nederlandse melkkoe een kalfje krijgt kan iets verschillen. Het gemiddelde is vier kalfjes tijdens een koeienleven. Meestal krijgt de koe één kalf per dracht, de draagtijd is negen maanden. Krijgt een jonge koe voor de eerste keer een kalf, dan noemen we die moeder een vaars. Pas wanneer ze meer kalfjes krijgt, heet ze officieel ‘koe’.

Wat gebeurt er met de kalfjes na de geboorte?

Het pasgeboren kalf krijgt ‘biest’; dit is de extra dikke en gezonde eerste melk na de geboorte. Melkveehouders halen een kalf na de geboorte vaak snel weg bij de moeder. De redenering is dat de weerstand van een pasgeboren kalf sneller wordt opgebouwd in een beschermde, schone omgeving. Anders kan het kalf ziektes krijgen, waaronder diarree en longontsteking.

Hoe lang een koe melk geeft

Een koe begint melk te geven nadat ze een kalfje heeft gehad. Dat kan pas vanaf het tweede levensjaar van de koe. In de jaren daarna krijgt ze gemiddeld één kalf per jaar. Na een jaar of vijf, zes gaat een koe minder melk leveren of begint ze ouderdomskwalen te vertonen.

Wat er met oude melkkoeien gebeurt

Als een koe geen melk meer geeft, dan moet de melkveehouder er om bedrijfseconomische redenen afscheid van nemen. Hun vlees wordt vaak gebruikt voor gehakt en hamburgers. Een enkel bedrijf koopt oude melkkoeien op om ze eerst een tijdje ‘met pensioen’ te laten gaan. De argumentatie is dat een goed uitgeruste koe malser vlees levert.

Hoe oud wordt een melkkoe?

In Nederland wordt een melkkoe gemiddeld 5 á 6 jaar oud. De maximale leeftijd is afhankelijk van de gezondheid van de koe, maar ook van hoe lang de koe melk geeft. Boeren werken hard om een koe zo lang mogelijk melk te laten geven, en dus langer te laten leven. Dat doen zij bijvoorbeeld met extra voeding.