Uiergezondheid bij melkkoeien

Wat is een uier?

Uiers zijn de melkklieren – de ‘borsten’ – van herkauwers zoals de koe. Koeien hebben vier spenen, vergelijkbaar met de tepels van mensen, waaruit de melk kan stromen.

Hoe werkt een uier?

In de uier wordt melk gemaakt. Een uier bestaat uit vier ‘kwartieren’, elk met een eigen melkproductiesysteem. Dit systeem haalt de benodigde stoffen voor de melk uit het bloed, waarna de uier er melk van maakt. De melk wordt hierna opgeslagen in de melkboezem, en via de spenen verlaat het de uier.

Hoe maakt een koe melk?

Na de geboorte van een kalf produceert een koe melk. Zolang gedronken wordt, blijft de koe produceren. Neemt de vraag af, dan neemt de productie uiteindelijk af. Blijf je een koe melken, dan blijft de melkproductie dus op gang.

Wat als een koe niet gemolken wordt?

Als de koe haar melk niet meer kwijtraakt, maakt het dier eerst nog wel een tijdje melk aan. De druk op de uier neemt toe. Dit is pijnlijk voor de koe. “De koe gaat dan heel hard loeien dat ze gemolken wil worden,” weet Harold Overmars, melkveehouder in Broekland (Overijssel). Als een koe haar melk niet kwijt kan raken, kan er ook sneller uierontsteking ontstaan.

Wat is uierontsteking of mastitis?

Uierontsteking (mastitis) is een ontsteking van het uierweefsel, veroorzaakt door bacteriën die de uier binnendringen. Van nature is de tepel zo gemaakt dat melk naar buiten kan, en niets naar binnen. Maar bij een ontsteking is er toch op een of andere manier een infectie veroorzaakt.

Hoe ontstaat een uierontsteking?

Mastitis ontstaat als ziekteverwekkers de uier van een koe binnendringen en daar een infectie veroorzaken. Belangrijke factoren bij uiergezondheid zijn weerstand en hygiëne. Als de weerstand is verminderd of de uier in contact komt met bacteriën, ontstaat de kans op een infectie.

Waarom is een goede uiergezondheid belangrijk?

Gezonde uiers zijn niet alleen fijn voor de koe, ook de melkveehouder heeft er baat bij zijn koeien gezond te houden. Mastitis is een veelvoorkomend probleem in de melkveehouderij. Het zorgt voor welzijnsproblemen bij de koe en kosten voor de melkveehouder. Voorkomen is dus beter dan genezen.

Wat als een koe uierontsteking heeft?

Een koe met uierontsteking krijgt antibiotica toegediend, die er voor zorgen dat de bacteriën doodgaan. Omdat de antibiotica ook in de melk van de koe terecht komt, wordt deze melk apart gehouden en vernietigd. Het is dus niet zo dat er melk met antibiotica erin in de winkel terecht kan komen. Daar wordt heel streng op gecontroleerd.

Hoe kun je uierontsteking opsporen?

Soms is uierontsteking duidelijk: de uier is warm of de melk ziet er anders uit. Om ook niet-zichtbare (ook wel subklinische) uierontsteking aan te tonen, kun je naar het celgetal kijken. Koeien met subklinische mastitis hebben een verhoogd celgetal in de melk.

Waar staat het celgetal voor?

Het celgetal in melk is een cijfer dat wat zegt over het aantal dode witte bloedcellen in melk. Er wordt streng op gecontroleerd dat dit aantal niet te hoog is. Het celgetal is een belangrijke indicatie voor de uiergezondheid van koeien. Als een koe een uierinfectie heeft, komen er namelijk meer witte bloedcellen in de melk. Het getal wordt elke keer gemeten als de melkfabriek de melk komt ophalen bij de boer.

Hoe staat het met de uiergezondheid van melkkoeien?

Het gemiddelde celgetal in Nederlandse melk ligt al jaren ruim onder de wettelijke norm. En dat betekent dat het met de uiergezondheid van Nederlandse melkkoeien ook goed is gesteld. In 2021 was het celgetal 186.000. Door de invoering van een nieuwe standaard voor metingen zal het celgetal in 2022 op papier 12 procent hoger komen te liggen.

Hoe vaak komt uierontsteking voor?

De MastitisMonitor van de Gezondheidsdienst voor Dieren een indicatie van de hoeveelheid klinische mastitis per honderd koeien per jaar op melkveebedrijven. De MastitisMonitor schat van 2016 tot 2019 een licht dalende trend in klinische mastitis incidentie (KMI). Vanaf 2019 neemt de geschatte KMI langzaam toe. Zo was de KMI bijvoorbeeld 28,6 gevallen per honderd koeien in 2020 ten opzichte van 26,9 gevallen per honderd koeien in 2019.

Hoe kun je uierontsteking voorkomen, verhelpen of verminderen?

Mastitis is vaak lastig aan te pakken, want elke verwekker (bacterie) vereist zijn eigen specifieke aanpak. Verschillende factoren vergroten of verkleinen de kans op mastitis. Wat in ieder geval al helpt:

• Koeien regelmatig melken (om de doorstroom te bevorderen)
• De koe, uiers en het celgetal goed in de gaten houden
• De weerstand van de koe hoog houden met goede voeding en vitaminen.
• De infectiedruk laag houden met goede hygiëne.

Wat doen boeren nu al om uierontsteking te voorkomen?

Melkveehouder Harold Overmars noemt het melken als voornaamste: “Als eerste van belang dat een koe goed gemolken wordt. De ene koe wil vaker dan de andere. Sommige gewone boeren met melkstal melken twee- of driemaal daags, bij boeren met een melkrobot kan het tot wel vijf keer per dag. Het is belangrijk dat die machine per koe goed staat afgesteld op de behoefte van de koe.”

Snel behandelen is cruciaal

Is er eenmaal uierontsteking, dan is het zaak er snel bij te zijn. Bij een melkveehouderij wordt elke zes tot acht weken een monster genomen van melkveekoeien om te kijken of die veel cellen in de melk hebben. Maar beter nog is dat voor te zijn. Overmars: “Melkstalboeren kunnen bij het ‘voorstralen’ voor het melken al zien of de melk er anders uitziet. Robotboeren kijken twee keer per dag in de computer, waarbij uit de dikte van de melk is af te leiden of een koe uierontsteking heeft. Dan is het belangrijk niet een dag te wachten, maar de koe direct goed te behandelen.”

Hygiëne en behandelwijze zijn ook van belang

Een schone omgeving is ook belangrijk, noemt Overmars. “De bedding waar de koeien gaan liggen moet minimaal één keer per dag schoongemaakt worden.” Hij laat zijn koeien ook niet direct na het melken liggen, maar wacht even een halfuurtje. “Direct na het melken staat het slotgat dat de tepel afsluit nog een beetje open en is de infectiekans groter. Na een halfuurtje sluit die weer en kan de koe gaan liggen.”

Hoe kun je uierontsteking verhelpen of verminderen?

Overmars: “Als je uitbraak hebt kijk je samen met dierenarts: welke bacteriën zijn er en welke medicijnen passen daar het beste bij. Als je er snel bij bent zorg je dat de infectie niet oploopt. Vervolgens is het een kwestie van behandelen volgens het behandelplan van de veearts. En veel liefde en aandacht geven helpt ook altijd. En dan komt het eigenlijk altijd wel goed.”