De koe: alles wat jij moet weten

De koe in het kort:

• Een koe is een vrouwelijk rund.
• We hebben een kleine 3,8 miljoen runderen, waaronder 1,6 miljoen melkkoeien in ons land.
• Melkkoeien geven meestal 25 liter melk per dag.
• Ze worden 315 dagen per jaar gemolken.
• Koeien eten zo’n 60 kilo voer per dag, hoofdzakelijk gras.
• Een koe slaapt maar 1,5 uur per dag.

Wat is een koe?

De koe is een vrouwtjesrund; het mannetjesrund noemen we een stier. Koeien zijn voornamelijk bezig met eten en herkauwen; ze slikken kilo’s gras door, dat komt later weer terug in hun bek en dan gaan ze zo’n 8 uur lang herkauwen. Ze brengen slechts 1,5 uur per dag in diepe slaap door.

Deze rassen koeien zijn er

Een koe is niet zomaar een koe. Er zijn tientallen verschillende koeienrassen. In Nederland zijn de meeste zwart-wit of rood-wit gekleurd. We noemen ze zwartbont of roodbont, en ze behoren allemaal tot het Holstein-ras. Dit zijn echte melkkoeien. Wereldwijd zijn er ruim duizend verschillende koeienrassen, allemaal met hun eigen specifieke kenmerken. Zo zijn er: Witrik, Jersey, Belgisch Witblauw, Aberdeen Angus, Dexter en Afrikaner.

Je bent pas een koe als je een kalfje hebt gekregen

We noemen een koe niet zomaar een koe. Een jonge koe die voor de eerste keer een kalf krijgt, heet een vaars. Krijgt ze nog meer kalfjes, dan pas heet ze een koe. Gemiddeld krijgt een Nederlandse melkkoe vier kalfjes tijdens haar leven. Meestal krijgt ze er één per dracht, net als mensen. De draagtijd van een koe is negen maanden.

Kalf, pink, vaars, jongvee: de vele namen van jonge koeien

Hoe je een jonge koe noemt hangt af van de leeftijd; meestal zeggen we gewoon ‘kalf’, maar een kalf van 1 jaar heet een pink. Er zijn nog veel meer namen. De boer heeft het eigenlijk nooit gewoon over ‘de koe’, maar maakt onderscheid tussen bijvoorbeeld een ‘nuka’ (nuchter kalf, ongeveer 1 week oud), ‘jongvee’ (alles tussen kalf en vaars), en een ‘droge koe’ (die enkele weken geen melk geeft om op krachten te komen voor het kalven).

Een koe eet vooral (maar niet alleen) gras

Koeien eten het liefst gras. Gelukkig maar, want daar hebben we in Nederland heel veel van, in een groot deel van Nederland is dat zelfs het enige wat fatsoenlijk op het land wil groeien. En gras is bovendien heel goed voor koeien. Maar ze lusten ook andere dingen. Het dagelijkse dieet van de Nederlandse melkkoe ziet er zo uit:

• 55 kilo ruwvoer (75% gras, 25% mais)
• 5 kilo krachtvoer (o.m. soja, citrus, palmpit, koolzaad en – heel duurzaam – hergebruikte etensresten)
• 100 gram vitamines en mineralen
• 100 liter water – op warme dagen tot wel 200 liter! 

Hoeveel mest produceert een koe?

Naast heerlijke melk maakt een koe ook een ander product: mest. Koeien poepen zo’n 18 keer per dag. Ze produceren ruim 26 kuub mest per jaar (1 kuub = 1000 liter). Die mest ruikt minder lekker dan melk, maar is wel heel nuttig. De boer rijdt mest uit op het land zodat het gras harder gaat groeien. En daar komen weer insecten en vogels op af. Steeds vaker zorgen boeren voor een gesloten kringloop: het voer van koeien komt van de grond van boer zelf en de mest van de koeien wordt alleen gebruikt op het land van de boer zelf of een andere boer in de directe omgeving. Dat heet grondgebondenheid.

Een koe geeft 315 dagen van het jaar melk

Hoeveel melk geeft een koe?

Elke dag geeft de Nederlandse koe gemiddeld 25 liter. Daarmee ze behoort ze tot de best presterende van Europa. De voedingsstoffen uit het gras en voer heeft de koe nodig om melk te kunnen geven. Pas als een koe een kalf heeft gekregen, gaat ze melk geven. Nadat het kalfje is geboren, geeft de koe zo’n 10 maanden lang melk. De eerste melk na de geboorte heet ‘biest’; deze extra dikke en gezonde melk heeft het pasgeboren kalf hard nodig.

De uier van een koe

De melk van de koe komt uit de uier, een orgaan met vier spenen. In de uier zitten de melkklieren bij vierpotige zoogdieren, en dan vooral bij herkauwers. Wat voor de koe de uier is, noemen we borsten bij de mens en andere primaten. In de uier zet de koe voedingsstoffen om in melk. Daarmee wordt het kalf gevoerd.

Het melken van de koe

Een melkkoe wordt gemiddeld 315 dagen per jaar gemolken. Dagelijks doet de boer dat één keer vroeg in de ochtend en één keer vroeg in de avond. Vroeger deed de boer dat met de hand, door druk te zetten op de spenen van de uier. In het hedendaagse moderne agrarische bedrijf worden koeien meestal gemolken met een melkmachine, zoals een vacuümpomp, of een melkrobot.

Uierontsteking: vervelend voor de koe en de boer

Soms krijgt een koe een uierontsteking, ook wel mastitis. Het ontstoken uierweefsel wordt veroorzaakt door bacteriën die in de uier zijn gekomen. Dat is vervelend voor de koe en ook vervelend voor de boer. Niet alleen omdat het dier pijn lijdt, mastitis kost de rundveesector jaarlijks meer dan 100 miljoen euro aan gemiste inkomsten. De melk van een koe met uierontsteking mag niet worden verwerkt. Gelukkig is de aandoening wel goed te behandelen met antibiotica. Ook tijdens die behandeling mag de melk natuurlijk niet worden verkocht. Daar wordt streng op gecontroleerd.

Als controleurs antibiotica in melk aantreffen, gaat de melk niet mee naar de fabriek.

Hoe werkt de spijsvertering van een koe?

Het spijsverteringsstelsel is heel anders dan het onze. Het is eigenlijk één grote verteringsfabriek waarin het gras door elkaar wordt gehusseld en de bacteriën worden afgebroken. Voor het jongere publiek heeft Schooltv een video van dit proces gemaakt.

Eén dier, vier magen

Koeien behoren, net als herten en schapen, tot de herkauwers. Deze dieren eten gras en andere moeilijk verteerbare planten. Koeien eten ongeveer 8 tot 10 uur per dag en ze staan of liggen bovendien 8 tot 10 uur te herkauwen. De koe heeft vier magen. De eerste drie zijn ‘voormagen’, waarin het voedsel wordt voorverteerd. De vierde maag, de lebmaag, lijkt meer op die van de mens.

Dit zijn de 4 magen van de koe:

1. Pens
2. Netmaag
3. Boekmaag
4. Lebmaag

Hoeveel dagen koeien buiten zijn

‘s Winters blijven de koeien in de stal, maar van maart tot november gaan de meeste de wei in – als het weer tenminste niet te slecht is. In Nederland lopen melkkoeien met weidegang minstens 6 uur per dag, 120 dagen per jaar in de wei. Liefst een kwart van de Nederlandse grond wordt gebruikt door grazende koeien. Weidende koeien hebben daarmee een vertrouwde en bepalende invloed op het Nederlandse landschap.  

Een sociaal kuddedier

De koe is een sociaal dier dat in een groep leeft met sociale banden en een hiërarchie. Wie in de kudde de baas is, wordt onder meer bepaald door leeftijd en de tijd die een koe al in de kudde heeft doorgebracht. Aan de grootte van de hoorns herken je de oudere dieren en meestal ook de rangorde. De stier is niet noodzakelijk de baas in de groep, al bewaakt die wel vaak de vrede met zijn natuurlijke overwicht.

Boe roepen

Koeien sluiten levenslange vriendschappen. Ze hebben binnen de groep hun favoriete maatjes. Koeien die dezelfde status binnen de groep hebben, likken elkaar. Daarmee worden ze op lastige plekken toch schoon. Het werkt bovendien kalmerend als er een conflict dreigt te ontstaan. Als ze elkaar mogen, staan koeien vlakbij elkaar. Ze hebben hun eigen taal, ze loeien nooit zomaar. Duitse onderzoekers registreerden 688 verschillende ‘boe’s’ van 39 koeien in een stal.  

Waarom koeien loeien

• Om mensen te begroeten die hun stal binnenlopen
• Als ze honger hebben
• Als ze zich alleen voelen
• Als ze gemolken moeten worden

Hoe oud wordt een koe?

De maximale leeftijd is afhankelijk van de gezondheid van de koe, maar ook van hoe lang de koe melk geeft. In Nederland geeft een melkkoe na zo’n 5 à 6 jaar minder of geen melk. Boeren werken hard om een koe zo lang mogelijk melk te laten geven, en dus langer te laten leven. Dat doen zij bijvoorbeeld met extra voeding. Geeft een koe geen melk meer, dan neemt de melkveehouder er om bedrijfseconomische redenen afscheid van.