Met je neus in de boter vallen?

Onverwacht voordeeltje 

Met je neus in de boter vallen, wie kent het spreekwoord niet? Het betekent dat je precies op het juiste moment ergens binnenkomt. Oftewel: dat jouw aanwezigheid je onverwacht voordeel oplevert. Het gezegde komt al voor de in de Klucht van de Molenaar, een kort toneelstuk dat in 1613 werd geschreven door de bekende Amsterdamse toneelschrijver Gerbrand Adriaenszoon Bredero. Alleen dan in oud-Nederlands: ‘mit myn neus in ‘t vet raken’.

Met je neus in de boter vallen is eeuwenoud

Het spreekwoord dateert dus al uit de zeventiende eeuw. In die periode mochten mensen in de vastentijd geen vlees en zuivelproducten eten. Boter, kaas, eieren en vlees waren dan ook strikt verboden. Maar wie genoeg geld had, kon een vergunning kopen en kreeg dan een aflaatbrief. Die brief werd spottend een ‘boterbrief’ genoemd. En van de ontduikers werd gezegd dat ze ‘met hun neus in de boter vielen’.

Boterbriefje halen

Als mensen gaan trouwen spreken we ook wel gekscherend van ‘een boterbriefje halen.’ Deze uitdrukking geeft aan dat het huwelijk in feite niet meer is dan een papiertje. Mensen die kiezen voor geregistreerd partnerschap beschikken over een ‘margarinebriefje’. Maar van oorsprong had de boterbrief dus een hele andere betekenis. Het was een bewijs dat iemand ontheffing had om in de vastentijd melkproducten te gebruiken.

Spreekwoorden met boter

Nederland zijn er verschillende versies van het gezegde ‘met de neus in de boter vallen’. Zo zeggen ze in Zuid-Nederland ‘met zijn gat in de boter vallen’. Het Friese ‘mei ‘t gat yn ‘e bûter falle’ verwijst naar een meisje zonder geld, dat in het huwelijksbootje stapt met een rijke man. En zo zijn er nog wel meer spreekwoorden met boter, zoals ‘boter op je hoofd hebben’. Dat is geen toeval: boter is een product dat van oudsher veel gebruikt wordt in Nederland.